De media staan bol van berichten waarin mensen met sterk narcistisch gedrag de hoofdrol spelen. Voor de leesbaarheid noem ik hen verder ‘narcist’, alhoewel ik niet zo van het etiketteren ben. Zelf heb ik in mijn persoonlijke en professionele omgeving nogal wat narcisten ontmoet. Ik ben ze tegengekomen in groepen waar ik training aan gaf. En ik heb zelf narcistische docenten/trainers gehad van opleidingen die ik gevolgd heb. Daarnaast vertellen coachees regelmatig over hoe ze lijden onder hun narcistische leidinggevenden. Een van hen vroeg mij, nadat we er in de coaching uitgebreid mee bezig waren geweest, of ik eens op zou willen schrijven hoe je een narcistische baas kunt overleven. Hierbij geef ik je zeven tips, die overigens ook in andere relaties met narcisten van toepassing zijn. Ik spreek over de narcist in de mannelijke vorm, maar dat is puur willekeurig, hoor.

De wereld draait om mij

Eerst nemen we een kijkje in het brein van een narcist. De narcist is veel met zichzelf bezig; de wereld draait om hem. ‘Om wie anders?’, vroeg mij laatst een narcist. Hij mist dan ook het vermogen empathie en compassie te ervaren voor de Ander. De  narcist wil bewonderd worden. Een rechtgeaarde narcist heeft een vanzelfsprekend superieur zelfbeeld, wat iets anders is dan een gezond zelfbeeld. Er schuilt echter geen minderwaardigheidscomplex onder, zoals soms wordt verondersteld. Nee, als er onzekerheid schuilt in de narcist, dan is dat of jij wel ziet hoe geweldig hij is. De narcist meent uitzonderlijke talenten te hebben, onderscheidt zich graag van de ‘gewone sukkels’ en vindt dat hij recht heeft op privileges. Mede dankzij hun zelfverzekerde houding en behoefte aan bewondering, zie je veel narcisten in de top van organisaties, in de politiek en in de media. Helaas is dat superieure zelfbeeld een te hard opgeblazen ballon die het kwetsbare ego van de narcist moet beschermen.

Knappen van de ballon

Iedere hint van kritiek kan de ballon doen knappen. Dan komt de narcistische woede naar buiten. De aanval is de beste verdediging; een beetje narcist vermorzelt degene die in zijn ogen een bedreiging vormt. Hij verwijdert de criticasters en onafhankelijke denkers uit zijn omgeving. Een narcist heeft een extreme Self Serving Bias: alles wat goed gaat is te danken aan zijn briljantheid. Alles wat niet goed gaat, is jouw schuld, ligt aan anderen of aan de omstandigheden. Hij is een meester in ‘gaslighting’: hij verdraait de werkelijkheid zo, dat jij aan je eigen waarneming gaat twijfelen.

De grandioze narcist oefent aantrekkingskracht uit met zijn flamboyante presentatie. De kwetsbare narcist lijkt bescheiden te zijn, maar ook hij beschikt over een superieur zelfbeeld. Als narcist is hij moeilijker herkenbaar dan de grandioze. Tot je hem kwetst. En daar is niet veel voor nodig. Als dat gebeurt, krijg je een heldere opsomming van jouw slechtheid en inferioriteit.

Aanvankelijk is het gebrek aan empathie van de narcist niet echt merkbaar. Hij kan jou de indruk geven dat hij echt contact maakt en zich naar jou openstelt. De narcist ervaart dit echter niet werkelijk. Zijn zogenaamde aandacht voor jou is een manier om zich te verzekeren van jouw bewondering. Het draait enkel en alleen om zijn behoeftebevrediging. Dat dit ten koste gaat van jou of anderen, merkt hij niet. Net zo min als wanneer hij over jouw grenzen gaat.

Herkenbaar?

Herken je de kenmerken van de narcist? In je baas, partner, ouder of vooral in jezelf? Laat je je nog wel eens door hem van de wijs brengen, of lijd je zelfs sterk onder zijn gedrag? Misschien heb je dan iets aan deze zeven tips om de narcist te overleven:

1: Zie hem

De narcist hunkert naar jouw bewondering, dus geef die dan ook! Neem een doos veren mee, vlei, complimenteer en vraag hem vooral om advies. Dan voelt de narcist zich lekker en kun je hem gemakkelijker bereiken en beïnvloeden.

2. Stap in zijn wereld

De narcist legt de oorzaak van problemen buiten zichzelf, ook als hij zelf evident onderdeel is van het probleem. Verplaats je in de visie van de narcist, ga erin mee en neem hem vanuit deze gezamenlijkheid mee richting een mogelijk alternatieve kijk op de zaak.

3. Geef credit

De narcist is zelf natuurlijk altijd de bedenker van de beste ideeën en neemt de beste besluiten. Als je dus wilt dat hij jouw idee of besluit overneemt, zorg dat hij denkt dat het van hem is en geef hem alle credit. Ja, voor je eigen ego is weinig ruimte in de omgang met een rechtgeaarde narcist.

4. Geef de hoop op

De narcist verandert niet, hoe hard je ook je best doet. Nee, ook jij kan je baas, partner of vader/moeder, dus laat die hoogmoed los. Richt je aandacht op strategieën om jezelf te beschermen.

5. Zorg voor jezelf

De narcist is niet empathisch, dus zul je het voor jezelf moeten zijn. Stel grenzen, kom voor jezelf op en bevredig je eigen behoeften. Houd je hoofd koel, toon geen emotie en houd voet bij stuk als je iets wilt. De narcist wordt aanvankelijk mogelijk woedend, maar daar hoef jij helemaal niets mee. Dat is van hem. En als de onweersbui voorbij getrokken is, gaat hij je er uiteindelijk een beetje om waarderen. En anders: doe jezelf een plezier en zoek vooral een andere baas of partner!

6. Leer van de narcist

De narcist kan een aantal dingen goed, waar jij mogelijk minder goed in bent: zich profileren, confronteren en zijn eigen belang nastreven. Doe hem af en toe een beetje na. Voelt best lekker. Weet wel dat als je dit doet richting de narcist, dat hij er nog een tandje bovenop zal doen. Hij is immers overal beter in en dat zul je weten ook.

7. Zoek steun

Een narcist gaat over je grenzen en knaagt met zijn superioriteitswaan en gaslighting aan jouw zelfvertrouwen. Schroom dan ook niet om mensen in je omgeving om steun te vragen. Gebruik hen als realiteitstoets en kracht tegen de gaslighting van de narcist.

Zeker als je een narcistische ouder hebt (gehad), heb je als kind al jong overlevingsstrategieën ontwikkelt, waarvan je als volwassene zowel profijt als behoorlijk last kunt hebben. Tijdens een aantal coachingsgesprekken kunnen we jouw situatie onderzoeken en kijken wat jij nodig hebt, opdat narcisten je niet (meer) belemmeren in je levensgeluk en werksucces.

Op NPOradio1 heb ik uitgebreid gesproken over het omgaan met narcisten. Je kunt dit anderhalf uur durende gesprek met Lara Lauwigi terugluisteren als podcast.

Narcisten in je groep of praktijk

Ben je coach of trainer en wil je leren omgaan met narcisten in je groep? Dan zijn de Leergang Coachen vanuit Zes Houdingen,  Workshop de Uitdager en Leergang de Uitdager mogelijk iets voor je. Provocatieve en paradoxale interventies en ‘spelen met de coachingsrelatie’ zijn namelijk heel effectief in de omgang met narcisten!

Dit voorjaar komt mijn nieuwe boek Relationele Verleidingen – empathisch begeleiden van groepen uit. Daarin bespreek ik (de omgang met) narcisme ook uitgebreid.

Als je vragen hebt, bel me dan gerust!