‘Je hebt echt niets van een narcist, je snapt niets van ons’, zei Martin Appelo, toen ik hem interviewde voor mijn boek ‘Relationele verleidingen: empathisch begeleiden van groepen’. De toon waarmee hij dit zei, impliceerde niet dat hij het als een compliment bedoelde. Ik ontving het als iets wat gewoon waar is. Intussen heb ik het laatste stukje gelegd van de narcistische puzzel in mijn leven. Zoals je in mijn vorige blog kan lezen, was het een bitter pil om te slikken. Nu weet ik dat het eerste deel van zijn uitspraak klopt als een bus. Ook mijn score op de Narcissistic Personality Inventory onderschrijft dat. Het tweede deel van Appelos uitspraak klopt echter niet (meer).

Gevoelsstoornis

Inderdaad heb ik heel lang een belangrijke essentie van narcisme niet echt gevat. Ik wist het cognitief wel, maar de implicatie ervan drong nog niet helemaal tot me door. Het kwartje viel recent tijdens het lezen van de boeken van Iris Koops.  Zij beschrijft heel beeldend en duidelijk wat er gebeurt bij narcisten en in het contact met hen. Zo laat ze voelen – en ze benoemt het ook regelmatig –  dat narcisme een echte stoornis in het gevoelsleven is. Waarschijnlijk beschermde ik mijzelf tegen deze ongemakkelijke waarheid. Nu kon dat niet meer. Al lezend zakte het inzicht mijn systeem in en begon ik te doorzien in welke illusie ik geleefd heb.

Vol van zichzelf

Iemand met een narcistische persoonlijkheid voelt alleen zichzelf. Zijn of haar eigen pijn, behoeften, verlangens en emoties. Een persoon met een gezond gevoelsleven voelt daarnaast ook liefde en compassie en is sensitief naar gevoelens van anderen. Het doet iets met je als je een ander ziet lijden. Of als je iemand benadeeld hebt of over iemands grenzen heen bent gegaan. Dan voelt naar, toch? En andersom, als ik iets voor iemand heb kunnen betekenen, krijg ik een fijn gevoel. Een narcist voelt dat niet. Die is alleen bezig met zijn eigen gevoel en behoeftebevrediging. Voor een narcist ben jij slechts een object waarmee de narcist zijn of haar eigen behoeften kan bevredigen, zoals de oneindige behoefte aan applaus, waardering en de bevestiging van zijn of haar superioriteit en belangrijkheid. Een narcist is vol van zichzelf en onverschillig ten opzichte van zijn of haar omgeving.

Als ik maar lief genoeg ben

Toen ik dit op een diep niveau tot mij door liet dringen, snapte ik opeens waar ik mijn hele leven mee bezig ben geweest: het op gevoelsniveau willen bereiken van narcisten. Mijn vader was de eerste narcist in mijn leven. Ik heb nooit begrepen waarom hij niet van mij hield. Ik heb zo ontzettend mijn best gedaan om zijn liefde te krijgen: ‘als ik maar lief genoeg ben, dan houdt hij wel van me’, was de valse hoop die mij dreef. En het lukte maar niet, ik oogstte eerder het tegenovergestelde, zoals weerzin en woede. Ik heb een tijdlang gedacht dat ik misschien niet zijn dochter was. Nu weet ik: hij was een man met een gevoelsstoornis. Ik was op zoek naar iets wat er niet was: een warm hart.

Gespeelde liefde

En dat zoeken naar werkelijk contact, naar liefde en compassie, bij een narcistisch persoon ben ik lang blijven doen. De relatie van en met je ouders vormt immers een soort blauwdruk voor de relaties later in je leven. Het lastige is dat narcisten je de indruk kunnen geven dat je wezenlijk contact met ze hebt. Dat is echter een toneelstuk dat ze opvoeren om jou aan hen te binden. Ze voelen dat warme contact zelf niet. In hun lijf speelt vooral onrust en angst. ‘Het gevoel dat er elk moment een piano op mijn hoofd kan vallen’, beschreef een narcist mij het eens. Die innerlijke spanning is even wat minder als de narcist zich verzekerd weet van aandacht, bevestiging en bewondering. En daar heeft die jou voor nodig. Charmeren, inspelen op jouw behoeften en lief doen zijn delen van een act waarmee de narcist probeert zijn eigen (oneindige) behoefte aan aandacht en bewondering te bevredigen. Het is geen uiting van liefde of zorg naar jou. Het gedrag kan dan ook plotseling omslaan in kilte, afstandelijkheid en woede als je even niet geeft wat de narcist wil hebben.

Loslaten van de illusie

Wat maakte het nou zo’n bittere pil om te slikken? Ik denk het loslaten van de illusie van de liefde. Mijn vader, ‘vrienden’, andere familieleden met een narcistische persoonlijkheid… ik ging en ga het nooit met ze krijgen, die warme band waar ik altijd zo naar heb verlangd. Al mijn liefdevolle pogingen ten spijt. Wat er niet in zit, kan er immers ook niet uitkomen. Ik voel een soort rouw vanwege het loslaten van een illusie die ik best lang heb nagejaagd. En ik heb mijn mensbeeld aan moeten passen: niet iedereen is in staat tot het voelen van liefde, empathie en compassie. Nee, ik heb lang niets van de binnenwereld van narcisten gesnapt. En zij snappen mij niet. Daarvoor moet je namelijk kunnen ervaren wat liefde en compassie zijn.

Herken je dit?

Heb je ook narcisten in je leven en zoek je manieren daar mee om te gaan? Of om je zelf te herstellen? Wees welkom voor een coachingsgesprek of een individuele miniretraite. Als je nog dit jaar start met coaching bij mij, krijg je mijn boek Hoe word ik echt rijk? – een frisse kijk op ons moderne bestaan kado.

Meer lezen over narcisme? Lees dan ook de blog ‘Wat zegt dat over jou? vroeg de narcist

Of luister naar het interview op NPO1 uit 2022