Ik snap het wel
Ik snap best dat je vroeg:
‘Wat had je aan?’
toen ik je vertelde
dat een man mij lastig had gevallen
Ik snap je wel,
want ik heb de reden ook
bij mijzelf geprobeerd te zoeken
Ik snap best dat je vroeg:
‘Wat had jij gedaan?’
toen ik je vertelde
over de woede die ik over mij heen kreeg
Ik snap je wel,
want ik heb de reden ook
bij mijzelf geprobeerd te zoeken
Want als er een reden is,
dan kun je er iets aan doen
en blijft je illusie van onkwetsbaarheid heel
Zo neemt het slachtoffer
de verantwoordelijkheid over van de dader
voor zijn beschadigende gedrag
Hoezeer ik mij en jou ook snap
het helpt mij niet
om te helen van het geweld
Waar ik wel behoefte aan heb
is medeleven,
een luisterend oor, een warm gebaar
Ik snap wel dat dat lastig is,
want dan ga je ook meevoelen
en dat doet pijn
©Karen Walthuis
De afgelopen weken was het thema gewelddadigheid nogal aanwezig in mijn leven. Behalve dat ik er zelf mee werd geconfronteerd, kwamen ook coachees en cursisten met heftige ervaringen en de media stond er ook bol van. Waar ik sterk door geraakt ben, zijn de reacties op het slachtoffer. Neem bijvoorbeeld de Belgische schrijfster Griet op de Beeck die op zo’n kwetsbare manier uit de kast kwam met haar misbruikverhaal, en die vervolgens door verschillende columnisten voor fantast werd uitgemaakt. Verschillende coachees die met (seksueel) geweld te maken hadden gehad, vertelden dat ze vooral bevraagd werden over wat ze zelf dan wel niet gedaan hadden, waarmee ze het over zichzelf hadden afgeroepen. Ook in groepsbijeenkomsten zag ik het gebeuren: er was al heel snel een oordeel over het handelen van het slachtoffer. En dat is ook mijn persoonlijke ervaring. Herken je dit ook?
Victim blaming
Op zich is het ook niet raar. De mens neigt naar victim blaming. Door de schuld bij het slachtoffer te leggen kun je de illusie in stand houden dat het jezelf niet zal overkomen. Een geruststellende gedachte. Zo blijft de wereld veilig en rechtvaardig. Daarnaast hoef je niet mee te voelen met het slachtoffer. En je hoeft ook geen actie te ondernemen tegen de dader. Dat is allemaal wel zo comfortabel, toch?
Effect op het slachtoffer
Als slachtoffer heb je een kwetsuur opgelopen door de gewelddadigheid van een ander. Misschien ben je zelf al van nature geneigd te onderzoeken welke rol je er zelf in hebt gespeeld en je zelf een beetje ‘de schuld’ te geven. Als anderen dan ook nog naar jou wijzen als oorzaak – al is het maar door te vragen ‘wat heb jij gedaan?’ – kan de zelfafwijzing behoorlijk geactiveerd worden. En daarmee wordt het herstel van de gewelddadigheid vertraagd, of erger; de wond nog dieper. Soms is de veroordeling explicieter, denk maar aan veelgebruikte uitspraken als: ‘Waar twee kijven, hebben twee schuld’, ‘Je hebt het zelf uitgelokt’ en ‘Kijk eerst eens naar je eigen gedrag en dan pas naar dat van de ander’. Of die waarmee de pester zichzelf legitimeert: ‘Eigen schuld, dikke bult’.
Compassie
Op deze manier houden we met elkaar in stand dat mensen hun gewelddadige gedrag voort blijven zetten en dat slachtoffers zich verstoppen en in stilte hun wonden likken. Terwijl zij juist compassie nodig hebben. Een luisterend oor, begrip, iemand die even met ze meevoelt, waardoor de pijn door kan stromen en ze zich kunnen herstellen. Ook de daders zouden baat hebben bij compassie. Immers als je een ander geweld aandoet, ben je zelf ergens gewond. Idealiter wordt de dader met compassie gestimuleerd zijn verantwoordelijkheid te nemen voor zijn eigen pijn, zodat hij deze niet meer doorgeeft aan anderen. Bovendien zal de dader er zelf een stuk gelukkiger van worden als hij zichzelf leert te bevrijden van zijn destructieve patronen.
Gandhi
Een van de meest bekende slachtoffers van gewelddadigheid, die zelf als missie had om geweldloosheid en compassie in de wereld te brengen, is Mahatmi Gandhi. Recent is de Nederlandse vertaling uitgekomen van het boek van zijn kleinzoon Arun Gandhi, waarin hij de 11 levenslessen van zijn opa beschrijft. Een lekker leesbaar boek met diepe wijsheden. Het lezen ervan heeft mij geholpen om mijn innerlijke rust en kracht terug te vinden na het ervaren van al die gewelddadigheid om mij heen.
Doorleving en inzicht
De afgelopen weken heb ik het thema gewelddadigheid dus op verschillende manieren onderzocht, ervaren en tot op zekere hoogte doorleefd. Ik word nu vooral geraakt door het inzicht hoe weinig compassie we naar elkaar tonen. Ik zie hoe dit gebrek aan medeleven verdriet en verharding brengt. Hoe de cirkels van geweld daarmee in stand gehouden worden. De vraag die mij bezighoudt, is dan ook: Hoe kan ik compassie stimuleren?
Het is onverteerbaar en ondraaglijk dat ze nadat wat ze je hebben aangedaan en misdaan je er ook nog eens de schuld van geven. Het is niet te verdragen dat ze de verantwoordelijkheid afschuiven op het slachtoffer en dat de dader hier mee vrij komt zonder dat zij die hier voor verantwoordelijk zijn hier voor aansprakelijk gesteld kunnen worden. Je zou denken aan ontoerekeningsvatbaarheid van dat zij niet beter weten. Telkens weer te horen krijgen van dat jij diegene was die het over zich heen heeft laten komen is alsof je het over je zelf hebt afgeroepen en dat het dus je eigen schuld was. Dit is kortzichtig oppervlakkig. Op die manier komen ze er maar gemakkelijk van af en op die manier hoeven ze niet na te denken wat het slachtoffer voelde. Het bedreigt hun kleine wereldje waarvan zij zeggen in al hun arrogantie van dat het hun niet zal overkomen. Kortzichtig en benepen en kleingeestig. Ze zijn bang voor hun eigen gevoel. Het is hun te bedreigend. het tast hun realiteitszin aan. . .
Oogkleppen op dat is victimblaming. Een bord voor je kop en schaamteloos diegene de schuld geven die het is aangedaan. Kwaad en boos kan dat maken. Het is begrijpelijk dat je je wilt verdedigen. het haalt je bij je zelf vandaan. Delen in een veilige omgeving. Het zijn mensen met een kronkel. Het kan bij verdringing wel vast gaan zitten als het geen rechtvaardiging en erkenning steun krijgt. Niet serieus en ernstig. Leven bij het moment. Simpleminded en simplethinking.