We wandelen een stukje buiten. De man houdt een uitgebreid betoog over narcisten. Welke belangrijke prestaties en producten we aan narcisten te danken hebben. Over de aantrekkingskracht van narcisten, vooral op mensen met borderline. Hoe wij met narcisten dienen om te gaan: ‘Je moet je gewoon wat meer in een narcist verplaatsen, dan weet je dat ze empathie en compassie nodig hebben. Die krijgen ze veel te weinig,’ doceerde hij. Hij noemt zichzelf narcisme-expert en op mijn vraag hoe hij zichzelf ziet, antwoordt hij dat hij ook wel hoog scoort op het ‘narcismespectrum’.

Kaal landschap

Ik luister aandachtig, hoor zijn ‘wijsheden’ aan, denk er het mijne van, en kan de verleiding niet weerstaan om op sommige punten door te vragen. De belevingswereld van narcisten is voor mij als een reis door een land met een kille cultuur en een kaal landschap, waar ik mij totaal niet in thuis voel, maar dat mij wel fascineert. Niet in de laatste plaats omdat ik op mijn levensreis nogal eens met bewoners van dat vreemde land in aanraking (en botsing) ben gekomen.

Wat zegt dat over jou?

Plots stopt de man zijn betoog en vraagt mij waarom ik zo geïnteresseerd ben in narcisten. Automatisch geef ik eerlijk antwoord, waar ik direct spijt van heb. ‘Zo, en wat zegt dat over jou dat jij zoveel narcisten in je leven bent tegengekomen?’, vraagt hij met een smalende glimlach. Een passend antwoord zou zijn geweest dat er nou eenmaal zoveel mensen met een narcistische persoonlijkheid(stoornis) rondlopen op deze aardbol. De oorzaak buiten jezelf zoeken, is in dit geval het beste. Dat doen narcisten namelijk ook. Tenminste, als het om negatieve dingen of fouten gaat. Succes is natuurlijk wel volledig aan henzelf toe te schrijven.

Empathie en geweten

Er is nog een antwoord mogelijk op zijn vraag en dat is dat ik meer dan gemiddeld last heb van narcisten. Kenmerkend voor narcisten is dat ze egoïstisch zijn en nauwelijks tot geen affectieve (gevoelde) empathie of compassie ervaren. Ze voelen er niet zoveel bij als ze een ander duperen, manipuleren of gebruiken voor hun eigen behoeftebevrediging. Ze beschikken niet of nauwelijks over een innerlijke morele kompas of geweten. Ze reflecteren niet op hun eigen handelen en de gevolgen ervan voor anderen. Ik zit wat dit betreft helemaal aan het andere uiteinde van het spectrum. Ik reflecteer voortdurend op mijzelf en op wat mijn gedrag voor een ander betekent. Ik voel sterk met anderen mee en voel me snel bezwaard of schuldig. Pleasegedrag is (was) mij niet vreemd en grenzen stellen vind (vond) ik vaak lastig. Daarmee ben (was) ik een ideale ‘prooi’ voor narcisten. Maar hé, ik werk eraan (al zo’n dertig jaar..).

Empathische scan

Als je van nature veel empathie en compassie voelt, is het moeilijk je voor te stellen dat een ander dit helemaal niet ervaart. Je zou het de empathische paradox kunnen noemen: hoe empathischer je zelf bent, des te lastiger is het om je in te leven in een persoon die geen affectieve empathie kent. Ik schrijf bewust affectieve empathie, omdat narcisten juist wel goed zijn in cognitieve empathie. Ze scannen je, brengen jouw gevoeligheden en behoeften in kaart, waar ze vervolgens feilloos op inspelen om jou in hun ban te krijgen. Heb jij veel behoefte aan tederheid en warmte? Dan spelen ze dat ze je die geven. Vind je kleine attenties belangrijk? Dan krijg je die. Zo zorgen narcisten ervoor dat mensen verliefd op hen worden. Zo zorgen narcistische leidinggevenden en goeroes ervoor dat je hen op handen gaat dragen. Zo creëren narcisten het fundament voor hun eindeloze zelfbevrediging ten koste van jou. Ja, dat lees je goed. Via jou proberen ze hun ongebreidelde behoefte aan liefde, aandacht en bewondering te bevredigen. Jij bent voor hen slechts een middel, geen betekenisvol mens. Om zich te verzekeren van jouw liefde, aandacht en bewondering schromen narcisten niet om je te manipuleren en onder druk te zetten. Als ze beseffen dat ze via jou echt hun behoefte niet meer kunnen bevredigen, word je ‘weggegooid’ als een leeggegeten zak chips. Juist bovengemiddeld empathische en compassievolle mensen kunnen zich niet voorstellen dat iemand zo berekenend en kil kan zijn. Dat maakt ons kwetsbaar. Ik kon en wilde lang niet geloven dat het zo werkt in de wereld van narcisten. Herken je dat?

Alarmsysteem

Intussen weet ik wel beter. Als er een ding is wat je niet moet doen, is het jouw liefde en compassie ter beschikking stellen aan een narcist. En het is ook beter om je innerlijke zelf niet te laten zien, want alles wat je toont, kan tegen je gebruikt worden door een narcist. En toch. Toen deze openlijke narcist mij vroeg waarom ik zo geïnteresseerd ben in narcisme, gaf ik automatisch eerlijk antwoord. ‘Zo, en wat zegt dat over jou dat jij zoveel narcisten in je leven bent tegengekomen?’ Zijn tweede vraag schudde me echter wakker, mede dankzij het dedain waarmee hij hem stelde. Ik kreeg acuut een heftig gevoel van druk op mijn schedel. Dat is mijn narcisten-alarmsysteem. Ik beantwoordde zijn vraag niet en zei dat ik even alleen wilde wandelen. En toch had hij mijn zelfreflectie er mee aangezet. Tja, wat zegt dat over mij…, nou hierboven staat mijn antwoord.

Gaslighting

Voor de zekerheid meld ik hierbij nog even dat het slechts de gedachte is van deze man dat mensen met borderline zich zo aangetrokken zouden voelen tot mensen met narcisme. Soms krijgen mensen, die in een relatie verwikkeld zijn met een narcistische persoon, dit etiketje echter opgeplakt door hun partner, terwijl ze helemaal geen borderline persoonlijkheid hebben. Het is dan een onderdeel van het onderdrukkende en gaslightende gedrag dat typerend is voor sommige mensen met een hoog narcistische persoonlijkheid. Hiermee wordt een rad voor ogen gedraaid van de omgeving en wordt hun partner onzeker, afhankelijk en/of wanhopig gemaakt. En komen zij zelf over als de redelijke en verstandige partner.

Meld je aan voor de Blikopener als je bericht wilt hebben over nieuwe blogs en andere activiteiten. (verschijnt onregelmatig en maximaal tien keer per jaar)

Eerder verschenen de blogs: Hoe overleef ik een narcist? en ‘Je snapt niets van ons’, zei de narcist.

Op NPOradio1 heb ik uitgebreid gesproken over het omgaan met narcisten. Je kunt dit anderhalf uur durende gesprek met Lara Lauwigi terugluisteren als podcast.

Worstel jij ook met de omgang met bepaalde personen in jouw omgeving ? Misschien kan ik iets voor je betekenen in een coachingsgesprek. Samen kunnen we onderzoeken wat er nou precies gebeurt. Dat is bijna niet te zien als je er middenin zit.

Als je vragen hebt, bel me dan gerust!